Pre-communist China was not weak, as the communists claim.

Dlaczego „statystyki zachodnie” i komunistyczne zaniżają potencjał późno-qingowskich Chin?

• PKB w srebrze lub dolarach (Maddison, Broadberry) nie wycenia niemonetyzowanej produkcji ryżu, słodkich ziemniaków, konopi, jedwabiu i opium uprawianych na własne potrzeby. Ignoruje pracę domową kobiet przy przędzeniu bawełny. Używa kursu taela ustalanego w Kantonie, nie w Chengdu. Realny „fundusz żywnościowy + tkanin” (a więc zdolność do utrzymania armii) był wyższy niż pokazują konwersje srebrne.
• Dane celne i portowe rejestrują wyłącznie handel przez 5 „traktatowych” portów; handel przybrzeżny Jangcy oraz rzeczno-koński nie wchodzi w spisy. Zaniżone statystyki produkcji soli, żelaza z Guizhou, miedzi z Junnanu
• „Ilość żelaza/stali” - smeltery prowincjonalne dostarczały żeliwo wojskom lokalnym bez faktur. Od 1850 r. w Hubei i Hunan działało > 400 pieców – ich tonaż nie istnieje w rejestrach celnych, ale zasilał produkcję dział „Hanyang”. Potencjał zbrojeniowy mierzony samą stalą z „foreign supervised works” wygląda śladowo, choć w praktyce ukryty, wewnętrzny przemysł rzemieślniczy pokrywał potrzeby tłumienia powstań.

Wskaźnik „ukrytej siły” w praktyce militarnej Qing

• Wojna z Taipingami (1851-64) - ~600 000 żołnierzy regularnych (Armia Xiang, Huai, Anhui) + 2-3 mln milicji ziemskich w szczycie 1863. Państwo było w stanie w warunkach wojny domowej utrzymać logistycznie front > 1 000 km przez 13 lat.
• II wojna opiumowa (1857-60) - Brytyjczycy + Francuzi łącznie < 25 000 ludzi; zajęli Kanton, Tiensin, Pekińskie Letnie Pałace, ale nie zdołali utrzymać stałej linii zaopatrzenia w głąb Jangcy. Korpusy prowincjonalne blokowały ich każdorazowo 150-200 km od wybrzeża; kolonialne siły ekspedycyjne nie przekroczyły 0,01 % powierzchni imperium.
• Wojna Chińsko-Francuska o Wietnam (1884-85) - ~110 000 żołnierzy Yunnan-Guangxi vs 35 000 Francuzów. Zwycięstwa chińskie: Zhennan Pass, Bang Bo, oblężenie Lạng Sơn. Francja poprosiła o rozejm mimo przewagi flotyl­li – na lądzie poniosła straty > 15 %. Pekin odstąpił dopiero pod naciskiem flot dalekowschodnich na Fuzhou.

Wniosek militarno-logistyczny: Qing dysponowali masą mobilizacyjną i systemem prowincjonalnych zapasów ryżowych, który pozwalał im wygrywać lub chociaż remisować wojny lądowe z europejskimi siłami, gdy te nie mogły oprzeć się o własne bazy w głębi lądu.

Czynniki strukturalne „niewidoczne w tabelach”, ale realne

• Demografia ~ 410 mln (cenzus 1851) Oznacza > 80 mln potencjalnych poborowych (mężczyzn 16-40). choćby przy słabej centralnej armii wystarczyło, by utrzymać peryferia i zdławić Taipingów.
• Sieć Wielkiego Kanału + rzeka Jangcy. Transport minimum 2–3 mln t ryżu rocznie do północy niezależnie od morskiej blokady. Pozwalało prowadzić długie kampanie bez dolarowych budżetów.
• Półautonomiczne finansowanie. Gubernatorowie Xiang i Zeng Guofan mieli prawo lokalnie ściągać 2-3% od towarów; dawało to równowartość kilku milionów taeli poza budżetem Pekinu.
• Łuk przemysłu rzemieślniczego (Anqing-Hanyang-Hubei). W 1894 r. produkował karabiny Dreyse typu „Kuaili” – zaleta pomijana w zachodnich statystykach, bo bez licencji ani importu stali.

Cicha przewaga Qing w liczbach i faktach

• Zaniżone PKB/sprawność – gospodarka w większości nie-monetyzowana - realny fundusz żywieniowo-tekstylno-metalowy większy niż w tabelach Maddisona.
• Mobilizacja lądowa – Taiping: 600 tysięcy regularnych vs 500 tysięcy buntowników;
• Francuzi zatrzymani w górnym Tongkingu - Brytyjczycy nigdy nie podeszli dalej niż 3-dniowy marsz od portu.
• Terytorium i ludność – sama demografia tworzyła „grawitację geostrategiczną”: Europie brakło by sił, by okupować 11 mln km².
• Techniczne niedocenienie – lokalna produkcja broni i stali rzemieślniczej nie trafiała do zachodnich rejestrów, ale uzbrajała milicje, które faktycznie wygrały decydujące bitwy.

Dlatego - choć w zachodnich i komunistycznych statystykach późno-qingowskie Chiny wyglądają na „kolosa na glinianych nogach” z PKB per capita 700 $ (1990 GK), praktyczna siła mobilizacyjna, zapasy ryżu i skala demografii czyniły je przeciwnikiem zdolnym przetrwać interwencję światowych potęg i – jak w przypadku Taipingów czy Francuzów – wygrać wojny lądowe mimo technologicznej luk.

Powstanie Bokserów

Powstanie Bokserów 1899-1901 – nie doszło do masakry cudzoziemców dzięki sile i autonomii gubernatorów. Cesarzowa Cixi ogłosiła „wypowiedzenie wojny wszystkim siłom” (21 VI 1900). Równolegle **siedmiu gubernatorów południa – Li Hongzhang (Kanton), Zhang Zhidong (Hubei-Hunan), Sheng Xuanhuai (Nankin) itd. – podpisało „Wzajemny Pakt Ochrony Południowych Prowincji” (保南互保條約). Publicznie zobowiązali się: (1) nie atakować cudzoziemców na swoim terenie, (2) nie przepuszczać oddziałów bokserów na południe, (3) utrzymywać telegraf i handel z Wielką Brytanią, Japonią i USA. Własnymi milicjami (xiang-yong) z Hunan i Jiangsu zdławili ponad 70 % pogromów bokserów w dolinie Jangcy jeszcze zanim na miejsce dotarły siły ośmiu państw. Łańcuch logistyczny Zachodu (handel herbatą, dostawy srebra, mostek telegraficzny) przetrwał, ponieważ prowincje posiadały wystarczającą władzę, skarb i oddziały, by zignorować rozkaz tronu. Ponad 100 tys. ludzi pod bronią (milicje Li Hongzhanga i Zhang Zhidonga) nie figuruje w żadnych zachodnich statystykach sił regularnych, a to właśnie one decydująco ograniczyły eskalację bokserki. Funkcjonowanie „paralelnego państwa” prowincjonalnego pokazuje, iż potencjał militarno-fiskalny był zdecentralizowany i głębszy niż wynika z centralnego budżetu Pekinu.

II Wojna Światowa

II Wojna Chińsko-Japońska 1937-45 - Japonia nie zdołała skonsumować 80% terytorium mimo technologicznej przewagi. Pierwszy rok ofensywy: Tokijczycy zajmują Pekin, Szanghaj, Nankin. 1940 r.: zdobyli 1,2 mln km² – ok. 20 % powierzchni Chin. Front „zatrzymuje się” na linii gór Taihang – Huang He – Guangxi, mimo iż Japonia ma: 2400 samolotów vs 200 chińskich, 15 krążowników vs 0, artylerię ciężką 4-krotnie liczniejszą. Przyczyny?

• Rezerwa – Czang Kaj-szek dysponował 4,3 mln żołnierzy do 1942 r.; Komunistyczna VIII Armia Polowa kolejne 900 000.
• Głębia terytorialna i logistyka interioru – przeniesienie stolicy do Chongqingu, użycie Wielkiego Kanału Jangcy do zaopatrzenia.
• Milicje lokalne (baojia) − 1,3 mln ludzi broniło szlaków w Syczuanie i Shaanxi, wiążąc japońskie garnizony. *
• Samowystarczalność żywnościowa (ryż, proso, bataty) i warsztaty „rudiment industry” Dai-Gong w interiorze.

Z perspektywy zachodnich wskaźników mocy (PKB na głowę, stal, flota) Japonia powinna zmiażdżyć Chiny w ok. 18 miesięcy. Fakt, iż po ośmiu latach kontrolowała maksymalnie jedną piątą ziemi i była zmuszona utrzymywać 900 tys. żołnierzy garnizonowych, wskazuje na ogromną zdolność absorpcji strat i mobilizacji ludności przez struktury państwowe-prowincjonalne Chin. Chińskie PKB mierzone srebrnym yuankiem wyglądało na 1/7 japońskiego; w ryżu, ludności, broni przewaga przechodziła zdecydowanie na stronę Pekinu/Chongqingu.

Ruch Samowzmocnienia (Self-Strengthening Movement, 1861-95)

Tworzy trzy, dodatkowe, nowoczesne armie (Xiang, Huai, Beiyang) i flotę Beiyang – w 1894 r. większą tonażem od rosyjskiej i włoskiej. Arsenały Fuzhou, Hanyang, Jiangnan dostarczają karabiny i cztero-calowe działa Kruppa licencjonowane na miejscu. Zhang Zhidong ściąga instruktorów z Prus, Li Hongzhang – oficerów marynarki z Francji; żołnierze rocznie wysyłanych na kursy do Japonii i Europy. Masowa reforma taktyki: kompanie 250 ludzi z karabinami tylnonabojowymi zastępują starsze bataliony. Potencjał militarno-techniczny rośnie szybciej, niż sugerują „tabele stali” CINC: część uzbrojenia (brąz, kompozyty, bambusowa artyleria rakietowa) w ogóle nie pojawia się w euro-statystykach. Pokazuje, iż elity prowincji potrafią adaptować zachodnią technikę bez utraty kontroli politycznej; powstaje „system równoległy” – wojsko modernistów utrzymywane z lokalnego likinu, a nie centralnego budżetu.

Wojna chińsko-japońska 1894-95: Japonia zajmuje Tajwan/Peskadory, ale NIE przełamuje się w lądowym kontynencie

Po zwycięstwach morskich Yalu i Weihaiwei Japonia próbuje marszu na Pekin - linia obronna pod Yingkou i w Mandżurii zatrzymuje ofensywę (zima 1895). Na front lądowy przypada poniżej 100 tys. żołnierzy japońskich, co wystarcza do opanowania Liaodongu, ale NIE do kampanii w głąb Hebei czy Shandongu. Shao-shi (armia Guangxu) wprowadza 180 tys. posiłków, reorganizując je według pruskich regulaminów – walki o Haicheng kończą się oporem wobec Japończyków. Miarą potęgi nie jest wyspa-Tajwan (zamieszkana przez 2% populacji Chin), ale zdolność zatrzymania przeciwnika na pierwszym paśmie rzek i gór. Japonia uzyskuje traktat Shimonoseki nie dzięki przełamaniu, ale dzięki presji morskiej i Banku Yawata na finanse Qing.

Ograniczony zakres strat terytorialnych „epoki nierównych traktatów”

• Hongkong (1842) = 80 km² półwysep + 12 km² wyspa; zaledwie 0,0007 % powierzchni imperium.
• Koncesje w Szanghaju + Tiencin mają łączną wielkość ≈ 60 km², a populacja cudzoziemska (1900 r.) to ~70 tys. na 400 mln mieszkańców (0,017 %).
• Traktat Aigun/Pekin (1858/1860) oddaje Rosji część Amuru – obszar gór tajgowych o gęstości zaludnienia marnym < 0,3 os./km².
• Eksterytorialność obejmuje 16 portów; reszta 1 600 portów śródlądowych prowadzi handel czysto chiński (likin).

„Kolonizacja” dotyczy głównie korytarzy eksportu herbaty i jedwabiu; 97–98 % gospodarki pozostaje w systemie multilateralnych targów prowincjonalnych. Liczby zagranicznych osadników < 100 tys. nie są w stanie przełamać struktury społecznej 400-milionowej cywilizacji; presja militarna mocarstw nigdy nie przekracza 40 tys. żołnierzy ekspedycyjnych jednorazowo.

Konfucjańska „strategia ustępliwości kontrolowanej” (利修、义战)

Filozofia „poddania się zewnętrznie, zachowania wewnętrznie” (外示弱、内自强): cenzus moralny nakazuje cesarzowi dopuszczać „barbarzyńców” do systemu hołdu, jeżeli cena krwi przewyższa korzyść. Zgoda na portowe koncesje chroni rolnicze interior – klucz doktryny Mandatu Niebios: lud musi mieć ryż i spokój, choćby kosztem „obscenicznego” gmachu dla misji zagranicznej w Kantonie. Z perspektywy Liu KunYi (gubernator Jiangxi): „chemiczne” srebro Zachodu jest tylko kolejną kategorią trybutu; ważne, by zachować monopol na sól, herbatę i ceramikę wewnątrz. Dla statystyk wygląda jak „uległość”, ale w strategii konfucjańskiej to kontrolowany bufor, który kupuje czas na Samowzmocnienie. Dlatego Pekin podpisuje traktat po wojnie z Francją, mimo zwycięskich bitew lądowych: oddaje peryferyjne protektoraty Wietnamu, zachowuje korytarz Junnanu i drogi do Kantonu.

Syntetyczny obraz „niedoszacowanej potęgi”

• Ruch Samowzmocnienia dostarcza nowoczesną broń i korpus oficerów – ale w zachodnich szeregach produkcja bezlicencyjna nie pojawia się - underrating technologii.
• Wojny z Japonją i Francją pokazują, iż przeciwnik morski może wydrzeć wyspę czy koncesję, ale nie potrafi utrzymać frontu ≥ 300 km od wybrzeża: efekt głębi demograficzno-logistycznej.
• Skala strat terytorialnych jest mikro w odniesieniu do całości demografii i PKB; handel wewnętrzny (Jangcy, Wielki Kanał) > 10-krotnie przewyższa wolumen wymiany Canton-Londyn – mocarstwa „gryzą” tylko brzeg.
• Konfucjański mandat = kalkulacja koszt-korzyść: gdy cena wojny przewyższa stratę prestiżu, Pekin podpisuje traktat, by utrzymać ryż i spokój; to nie słabość, ale priorytet administracyjno-moralny.

Wnioski

Zachodnie wskaźniki – stal, nominalne PKB, liczba pancerników – redukują 400-milionową (wówczas) cywilizację do jednej kolumny cyfr. Kiedy włączymy ukrytą gospodarkę nie-monetyzowaną, prowincjonalną autonomię mobilizacyjną, mikro-skalę realnych strat terytorialnych oraz świadomą konfucjańską strategię „ustępliwości dla czasu”, późno-qingowskie i republikańskie Chiny jawią się nie jako „chory człowiek Azji” (jak był w Europie zwany), ale jako głęboki, policentryczny organizm, którego potęga była wystarczająca, by przetrwać kaskadę nowoczesnych interwencji, a choćby zatrzymać drugowojenną Japonię.