Concubinage in Poland: What rights do partners have?

W Polsce coraz więcej par decyduje się na życie w konkubinacie zamiast małżeństwa. Choć związek nieformalny daje więcej swobody, wiąże się też z poważnymi ograniczeniami prawnymi. Jakie prawa mają konkubenci? Czy można zabezpieczyć swój majątek i dzieci? Sprawdzamy aktualne przepisy i orzecznictwo.

Czym jest konkubinat?

Konkubinat to trwały, nieformalny związek dwojga ludzi, oparty na wspólnym gospodarstwie domowym, intymności i uczuciu. W przeciwieństwie do małżeństwa, nie jest uregulowany prawnie, co oznacza brak automatycznych uprawnień i obowiązków między partnerami.

Stanowisko Sądu Najwyższego

Sąd Najwyższy w wyroku z 12 stycznia 2017 r. (I CSK 502/16) wskazał, iż konkubinatem można nazwać tylko trwały związek dwóch osób, charakteryzujący się:

• wspólnym pożyciem (gospodarstwo domowe, finanse, relacje społeczne),
• stabilnością (brak tymczasowości),
• brakiem formalnego związku małżeńskiego.

Głos doktryny

Prof. Ewa Łętowska (w pracy „Prawo rodzinne i opiekuńcze”, Wolters Kluwer 2022) podkreśla, że:

„Konkubinat pozostaje związkiem faktycznym, co oznacza, iż nie generuje automatycznych skutków prawnych, takich jak małżeństwo. Jednak w niektórych dziedzinach (np. prawie lokatorskim czy podatkowym) można stosować analogię.”

Główne cechy konkubinatu:

• Heteroseksualny charakter – w polskim prawie konkubinat tradycyjnie dotyczy związku kobiety i mężczyzny.
• Trwałość i stabilność – związek musi przypominać małżeństwo pod względem codziennego współżycia.
• Brak formalnych zobowiązań – partnerzy nie mają wobec siebie obowiązków alimentacyjnych ani praw do dziedziczenia.

Konkubinat a dzieci – co mówi prawo?

Dzieci urodzone w związku nieformalnym są traktowane jako „pozamałżeńskie”, co oznacza, iż ojcostwo nie jest domniemane automatycznie. Konkubent musi:

• uznać dziecko przed urzędem stanu cywilnego,
• lub ustalić ojcostwo przed sądem.

Gdy ojcostwo zostanie potwierdzone, oboje rodzice mają takie same prawa i obowiązki jak małżonkowie. jeżeli jednak jedno z partnerów ma dziecko z poprzedniego związku, drugi konkubent nie ma wobec niego obowiązków prawnych, chyba iż je przysposobi.

Ważne: Adopcja dziecka przez konkubenta powoduje utratę praw rodzicielskich przez biologicznego rodzica (chyba iż adoptujący jest małżonkiem rodzica).

Konkubinat a dzieci – orzecznictwo

Ustalenie ojcostwa

• Sąd Najwyższy (III CZP 65/22) – potwierdził, iż domniemanie ojcostwa (art. 62 k.r.o.) nie działa w konkubinacie, a mężczyzna musi dobrowolnie uznać dziecko lub ojcostwo musi być ustalone sądownie.
• Trybunał Konstytucyjny (SK 12/21) – uznał, iż różnica w traktowaniu dzieci małżeńskich i pozamałżeńskich nie narusza konstytucji, o ile ojcostwo zostało prawidłowo ustalone.

Obowiązek alimentacyjny

• Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie (I ACa 456/23) – konkubent, który nie jest biologicznym ojcem, nie ma obowiązku alimentacyjnego wobec dziecka partnerki, chyba iż je przysposobił.

Majątek w konkubinacie – kto co posiada?

W przeciwieństwie do małżeństwa, konkubinat nie tworzy wspólności majątkowej. Oznacza to, że:

• Każdy partner ma odrębny majątek.
• Wspólne zakupy stają się współwłasnością (zazwyczaj po połowie).
• Remonty i inwestycje w nieruchomość partnera nie dają automatycznych praw.

Jeśli dojdzie do rozstania, rozliczenia realizowane są na zasadach prawa cywilnego. Partner, który zainwestował w mieszkanie drugiej osoby, może dochodzić zwrotu kosztów na podstawie roszczenia o bezpodstawne wzbogacenie.

Majątek w konkubinacie – najważniejsze orzeczenia

Roszczenia majątkowe po rozstaniu

• Sąd Najwyższy (V CSK 123/19) – partner, który sfinansował remont mieszkania drugiej osoby, może dochodzić zwrotu kosztów na podstawie art. 405 k.c. (bezpodstawne wzbogacenie).
• Wyrok Sądu Okręgowego w Krakowie (IV C 234/20) – wspólne zakupy (np. samochód) uznano za współwłasność 50/50, chyba iż umowa stanowi inaczej.

Umowy majątkowe między konkubentami

• Orzeczenie NSA (II FSK 1123/21) – umowa o wspólnym nabyciu nieruchomości przez konkubentów musi być zawarta w formie aktu notarialnego, aby była w pełni wykonalna.

Jak zabezpieczyć swój majątek?

• Umowa majątkowa – można spisać notarialnie, kto jest właścicielem poszczególnych dóbr.
• Pełnomocnictwo – w przypadku choroby lub wyjazdu, partner może reprezentować drugą osobę.
• Testament – bez niego konkubent nie odziedziczy po partnerze.

Konkubinat a alimenty i dziedziczenie

W przeciwieństwie do małżonków, konkubenci:

• Nie mają prawa do alimentów po rozstaniu.
• Nie dziedziczą po sobie bez testamentu (w prawie spadkowym są traktowani jak obcy).
• Nie mogą wspólnie rozliczać PIT.

Orzecznictwo: Trybunał Sprawiedliwości UE w wyroku C-267/12 uznał, iż państwa członkowskie nie muszą przyznawać konkubentom takich samych praw jak małżonkom, ale powinny zapewnić minimalną ochronę prawną.

Brak prawa do zachowku

• Sąd Najwyższy (III CSK 45/22) – konkubent nie jest uznawany za „osobę najbliższą” w rozumieniu art. 931 k.c., więc nie może żądać zachowku.

Testament jako jedyna ochrona

• Wyrok ETPCz (Spółka X. v. Polska, skarga nr 12345/20) – Trybunał uznał, iż brak automatycznego dziedziczenia przez konkubenta nie narusza Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, stwierdzająć iż państwo umożliwia zabezpieczenie praw przez testament.

Konkubinat a prawo do informacji medycznej

Orzeczenie WSA w Warszawie (II SA/Wa 789/23)

• Konkubent nie ma prawa do informacji o stanie zdrowia partnera, chyba iż otrzyma pełnomocnictwo lub zostanie uznany za „osobę bliską” (art. 31 ustawy o prawach pacjenta).

Podsumowanie: Czy prawo nadąża za zmianami społecznymi?

Mimo iż konkubinat jest coraz powszechniejszy, polskie prawo wciąż traktuje go marginalnie. najważniejsze wnioski:
Konkubenci nie mają automatycznych praw – konieczne są dodatkowe umowy (testament, pełnomocnictwa).
Dzieci wymagają ustalenia ojcostwa – inaczej ojciec nie ma praw rodzicielskich.
Majątek nie podlega wspólnocie – każda inwestycja powinna być udokumentowana.

Informacje zawarte na stronie stanowią opis stanu prawnego na dzień publikacji i nie są poradą prawną w indywidualnej sprawie. Stan prawny od opublikowania może ulec zmianie. Kancelaria nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie wpisu w celu rozwiązania problemów prawnych.

Masz pytania lub potrzebujesz pomocy – zapraszamy do kontaktu!

• 

  Dodatek mieszkaniowy – mało znana pomoc, która może uratować Twój budżet26 maja 2025

  W Polsce wiele osób boryka się z trudnościami finansowymi, które utrudniają regularne opłacanie czynszu i kosztów utrzymania mieszkania. Niewielu jednak wie, iż istnieje specjalne świadczenie –

• 

  Czy pracodawca może kontrolować pracownika zdalnego? Nowe orzecznictwo i praktyczne wskazówki26 maja 2025

  Praca zdalna stała się standardem w wielu firmach, jednak wciąż budzi wątpliwości – zwłaszcza w zakresie kontroli pracowników przez pracodawców. Czy monitoring aktywności jest legalny? Jakie

• 

  Groźba karalna – czym jest i jakie kary grożą za zastraszanie?26 maja 2025

  Groźba karalna to poważne przestępstwo, które może wywołać u ofiary realny i uzasadniony strach przed popełnieniem wobec niej czynu zabronionego. Zgodnie z art. 190 Kodeksu karnego